Kiedy byłam mała, wierzyłam, że o północy w Wigilię zwierzęta mogą przemówić ludzkim głosem. Wtedy nie mogłem zweryfikować tego tradycyjnego wierzenia ludowego, ponieważ o północy już dawno spałam. Później stało się jasne, że tak jak aniołek nie przynosi mi prezentów pod choinkę, tak mój chomik czy pies nigdy nie przemówi do mnie ludzkim głosem.
Są jednak zwierzęta, które rzeczywiście potrafią naśladować ludzką mowę i nawet używać jej do komunikacji z nami, nie tylko w czasie świąt.
Nieliczne z nich to ssaki. Słonie potrafią wytwarzać dźwięki naśladujące niektóre ludzkie słowa, gdy włożą czubek swojej trąby do ust. Orki mogą nauczyć się “liczyć”, a i foki potrafią powiedzieć parę słów. Jednak takie przykłady są bardzo ograniczone i szczerze mówiąc, często wypowiadane dźwięki są dalekie od ludzkiego oryginału.
W przeciwieństwie do ssaków, ptaki są znacznie lepsze w uczeniu się i wytwarzaniu nowych dźwięków. Zwłaszcza papugi są doskonałymi naśladowcami i użytkownikami ludzkiej mowy.
Wiele gatunków papug mieszka z ludźmi jako zwierzęta domowe i dlatego codziennie słyszą naszą mowę. Potrafią one także uczyć się ze słuchu przez całe życie i są zdolne powtórzyć wiele odgłosów wydawanych przez człowieka, od gwizdania po słowa i całe zdania. Potrafią również zmieniać układ znanych dźwięków i improwizować nowe zwroty.
Wielu właścicieli papug twierdzi, że ich pupile potrafią spontanicznie używać ludzkiej mowy w odpowiednim kontekście. Nie musi to jednak oznaczać, że zawsze rozumieją to, co mówią ludzie lub one same. Mogą pamiętać kontekst, w jakim te słowa były używane przez właścicieli lub nauczyły się, kiedy dane zwroty prowadziły do entuzjastycznej reakcji człowieka i powtarzają je w podobnych sytuacjach.
Jednak papugi faktycznie są w stanie nauczyć się znaczenia ludzkich słów i używać ich do komunikacji z człowiekiem. Jednym z ekspertów w tym zakresie był Alex – papuga żako, szkolona i badana przez dr Irene Pepperberg. Alex potrafił na przykład liczyć, nazywać kolory i materiały oraz odpowiadać na pytania dotyczące przedmiotów, których nigdy wcześniej nie widział.
Aby zrozumieć znaczenie różnych słów (czyli ludzkich etykiet dla przedmiotów) Alex był intensywnie szkolony przy użyciu techniki model/rywal (z ang. model/rival technique). W tej metodzie jeden trener pyta innego człowieka o trzymany przedmiot: Co to jest? Jaki kolor? Kiedy drugi człowiek udzieli poprawnej odpowiedzi, zostaje nagrodzony przez otrzymanie tego przedmiotu. Alex mógł nie tylko obserwować, ale także uczestniczyć w takiej interakcji. Była ona także dostosowana do aktualnego poziomu umiejętności ptaka.
Czyli, podobnie jak dzieci, Alex (i inne papugi) uczyły się najlepiej, jeśli nauczanie było referencyjne (etykiety miały konkretne znaczenie związane z przedmiotem), funkcjonalne (ptak mógł faktycznie uzyskać przedmiot, który nazywał) i społeczne (gdzie ludzie działali jako modele, ale także rywale o uwagę głównego trenera).
Tak jak dzieci, Alex ćwiczył wydawanie dźwięków i bawił się nimi. Kiedy zostawał sam, “gaworzył” i łączył różne dźwięki. Nowe wokalizacje mogły nabierać wartości, jeśli opiekunowie interpretowali je jako znaczące i celowe, np. jeśli “up” było nagradzane kubkiem (po angielsku „cup”) wraz z poprawnie wypowiedzianym słowem, Alex szybko uczył się “cup”. Dodatkowo, czasem nawet przetwarzał znane sobie słowa w nowe. Na przykład połączył “banana” i “cherry” w “banerry”, które dla niego reprezentowało jabłko.
Tak więc, mimo wszystko, jest jakaś prawda w staropolskim wierzeniu świątecznym. Jeśli jednak teraz kusi cię, by sprawić sobie gadające zwierzę, pamiętaj, że papugi mogą żyć nawet 60 lat. Są bardzo towarzyskie i inteligentne i będziesz musiał poświęcić im dużo uwagi i zapewnić urozmaicone otoczenie.
A jeśli masz zwierzaka, który nigdy nie przemówi ludzkim głosem, to pamiętaj, że i on komunikuje się z tobą. Miej oczy szeroko otwarte i naucz się znaczenia sygnałów, które tobie wysyła, tak by móc zaspokajać jego potrzeby i dać mu szczęśliwe życie.
Jeśli chciałbyś dowiedzieć się więcej o Alexie (i znasz angielski), przeczytaj książkę Irene M. Pepperberg “Alex & me”. Możesz też wesprzeć badania nad komunikacją i zdolnościami poznawczymi papug tutaj.
Zdjęcie papugi żako z Pexabay