Mątwa zwyczajna (Sepia officinalis)
Podczas pracy w laboratorium ekolog behawioralny dr. Alex Schnell zauważyła dziwne zachowanie Franklina, jednej z mątw. Rano, kiedy Alex wchodziła do laboratorium, aby rozpocząć eksperymenty, Franklin wytryskiwała na nią wodę. Jednak wieczorem, kiedy Alex przychodziła, aby nakarmić mątwy, Franklin nie „atakował” jej. Alex zacząła się zastanawiać, czy to zachowanie jest oznaką prostego skojarzenia poranków z eksperymentami, których zwierzę nie lubi, a wieczorów z posiłkami. A może chodziło o coś więcej: samokontrolę i odporność na pokusę zmoczenia naukowca wieczorem.
Franklin zainspirował Alex Schnell i jej współpracowników do sprawdzenia, czy mątwy mogą wykazywać samokontrolę.
Test cukierka dla dzieci
U dzieci samokontrolę (zdolność do opóźniania gratyfikacji) można zbadać za pomocą tzw. testu cukierka (po angielsku: marshmallow test). Dziecko siedzi w pokoju tylko ze stołem i krzesłem. Przed nim eksperymentator stawia cukierek (lub inny smakołyk) i mówi, że dziecko może go od razu zjeść lub poczekać jakiś czas, gdy dorosły opuści pokój. Jeśli zaczekają, aż eksperymentator wróci, dostaną jeszcze jeden smakołyk. W pierwotnym teście dzieci czekały średnio 3 minuty zanim zjadły przysmak, ale samokontrola wzrasta wraz z wiekiem.
… i dla mątw
Chociaż nie można tak po prostu powiedzieć mątwie, żeby czekała, naukowiecy opracowali eksperyment, dzięki któremu przetestowali samokontrolę u tych zwierząt. Po pierwsze*, nauczyli sześć mątw, że jedna komora w ich akwarium dostarcza bezpośrednio mniej smaczny pokarm, podczas gdy druga komora otwiera się dopiero z opóźnieniem, ale zawiera ich ulubione jedzenie. Obie komory były przezroczyste, więc mątwy widziały jedzenie. Ponadto, gdy zwierzę jadło z jednej komory, druga była opróżniana z pokarmu.
Gdy mątwa zdawała się zrozumieć zasady, rozpoczął się prawdziwy test. Obie komory umieszczono w akwarium, a zwierzę umieszczono w równej odległości od nich. Opóźnienie w otwarciu komory z ulubionym jedzeniem zwiększano między eksperymentami, przez co niektóre zwierzęta po pewnym czasie poddawałyły się i po prostu jadły mniej smaczny pokarm. Wszystkie mątwy były skłonne czekać co najmniej 40 sekund na swój ulubiony pokarm. Jednak wiele z nich czekało ponad minutę, a nawet dwie – prawie tyle co małe dzieci.
Co ciekawe, podobnie jak dzieci, szympansy, psy i papugi, niektóre mątwy zdawały się próbować odwracać swoją uwagę od pokusy bezpośredniej nagrody, odwracając się od komory z bezpośrednio dostępnym pokarmem.
Po co czekać?
Wysoki stopień samokontroli wykazano np. u szympansów, krukowatych i papug. Zwykle tłumaczono to długim i wysoce społecznym trybem życia tych zwierzęcia, oraz umiejętnością posługiwania się narzędziami. W końcu, aby utrzymać zdrowe więzi społeczne czasami lepiej jest pozwolić innym jeść i opóźnić własną satysfakcję. Użycie narzędzia wymaga również czekania na złożenie wszystkich komponentów, zanim będzie można ich użyć.
Mątwy żyją jednak zaledwie dwa lata, nie są zbyt towarzyskie i nie używą narzędzi – co więc tłumaczyłoby ich samokontrolę? Dr Schnell spekuluje, że poprawia ona skuteczność żerowania tych zwierząt. Mątwy często leżą nieruchomo, zakamuflowane, na dnie morza. Czekanie, aż ofiara zbliży się dostatecznie blisko, nie tylko zwiększa ich skuteczność w ataku, ale także zmniejsza szanse, że zostaną zauważone przez drapieżniki.
Przez długi czas myślano, że tylko ludzie posiadają samokontrolę, ale na pewno tak nie jest. Wydaje się raczej, że jest ona szeroko rozpowszechniona w królestwie zwierząt.
* Tutaj wyjaśniłam tylko sedno eksperymentu. Cały eksperyment był bardziej złożony i jego pełny opis można znaleźć w oryginalnej pracy.
You can find the English version of this post here.
Zdjęcie: Jarek Tuszyński / CC-BY-SA-3.0 & GDFL, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7798599