Kakadu białooka
Czy wyobrażasz sobie dzień bez telefonu, szklanki na herbatę, czy szczoteczki do zębów? Używanie narzędzi to jedno z wielu, typowo ludzkich zachowań.
Przez długi czas wierzyliśmy, że jesteśmy pod tym względem wyjątkowi. Potem pojawiły się doniesienia o szympansach używających starannie dobranych kamieni do rozbijania orzechów, wronach używających patyków do wydobywania owadów ze szczelin w drewnie i wiele innych przykładów zwierząt używających narzędzi, zarówno w naturze, jak i w laboratorium.
A co z używaniem zestawów narzędzi – czyli wielu przedmiotów o różnych funkcjach stosowanych kolejno lub jednocześnie do osiągnięcia jednego celu – na przykład sztućców do zjedzenia posiłku? Choć to my jesteśmy ekspertami w tej dziedzinie, szympansy również potrafią wykorzystać różne rodzaje przedmiotów do wydobywania pszczół i termitów z ich gniazd. Przez pewien czas wydawało się, że tylko ssaki naczelne (my i nasi bliscy krewni) są w stanie używać zestawów narzędzi.
Jednak niedawno naukowcy po raz pierwszy zaobserwowali umiejętność wytwarzania i używania zestawów narzędzi u zwierząt, które są z nami znacznie dalej spokrewnione: u ptaków – kakadu białookiej.
Papugi te występują na wolności tylko w lasach tropikalnych na indonezyjskich wyspach Tanimbar, gdzie żywią się różnymi pokarmami, w tym owocami i orzechami. Kilka dzikich ptaków zostało przeniesionych do woliery badawczej. Gdy badacze podali im owoce Cerbera manghas (patrz ilustracja poniżej) parę papug natychmiast i spontanicznie zaczęło wytwarzać i używać różne narzędzia, aby dostać się do pożywnych nasion.
Najpierw ptaki używały dziobów, aby usunąć mięsistą część owocu. Następnie za pomocą kilku wykonanych przez siebie drewnianych narzędzi wydobywały nasiono z twardej pestki. W tym celu wbijały przedmioty w szczelinę pestki, przebijały nimi powłokę nasiona i wpychały je w szczelinę i przesuwały tak, aby część nasiona została wypchnięta z pestki (patrz zdjęcie i filmik poniżej). Zarówno wytwarzanie narzędzi jak i inne czynności były powtarzane kilkakrotnie przy jedzeniu jednego owocu.
Co ważne, ptaki wytwarzały trzy odrębne kategorie narzędzi.
Solidne narzędzia – grube i tępe – powstawały przez odłamanie gałęzi i modyfikację pozostałego kikuta dziobem. Jeden z ptaków używał takich narzędzi do wbicia jak klin w szczelinę pestki, tak by ją poszerzyć, i pozostawiając go tam na czas używania innych narzędzi.
Narzędzia drobne – cienkie i ostre, najbardziej czasochłonne w wykonaniu – powstawały przez odłupanie z gałęzi cienkiego fragmentu i dalsze jego kształtowanie dziobem i językiem. Ptaki używały tych narzędzi głównie do przebijania okrywy nasiennej, ale także do wydobywania nasion.
Narzędzia średnie – o średniej grubości i ostrości – wytwarzane były w podobny sposób jak narzędzia drobne. Ptaki używały ich czasami jako klina, ale były one najbardziej skuteczne przy wydobywaniu nasion.
Ptaki dostosowywały wytworzone przedmioty i kolejność ich używania do wielkości pestki i poziomu trudności wydobycia danego nasiona.
Spośród 15 schwytanych ptaków tylko dwa wytwarzały i używały zestawy narzędzi, co wskazuje, że zachowania te nie są powszechne w całej populacji. Nie zostały one jednak wyuczone w niewoli, lecz w naturze, ponieważ dwie kakadu, które używały narzędzi zrobiły to natychmiast (lub prawie natychmiast) po otrzymaniu owoców, bez żadnej okazji do nauki. Używanie narzędzi najprawdopodobniej pojawiło się jako innowacja u niektórych osobników i było stosowane odpowiednio do sytuacji, co pokazuje, jak kreatywne i inteligentne są te ptaki.
Kakadu, witamy w klubie gatunków używających sztućców!
Ciekawe, kto następny dołączy do nas w tym (na razie) ekskluzywnym klubie.
Więcej informacji (po angielsku) i filmików możesz znaleźć tutaj.
You can find the English version of this article here.
Zdjęcie Kakadu białookiej: Lip Kee Yap – originally posted to Flickr as Tanimbar Cockatoo (Cacatua goffiniana), CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5095972
Ilustracja Cerbera manghas: Franz Eugen Köhler, Köhler's Medizinal-Pflanzen – List of Koehler Images, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=255516
Rysunek przedstawiający zastosowanie narzędzi z oryginalnego artykułu: O’Hara et al. (2021) Wild Goffin’s cockatoos flexibly manufacture and use tool sets.