Golce – nietypowe zwierzęta, które mogą nam pomóc

Niezbyt urodziwe golce to bardzo interesujące zwierzęta. Żyją pod ziemią w wielkich koloniach. Ich fizjologia, wieczna młodość i mała podatność na choroby ciekawi naukowców, którzy mają nadzieję, że zrozumienie mechanizmów za nimi stojących pomoże w walce z ludzkimi przypadłościami.

Gołe, ale nie bezwłose

Golce to małe (niewiele większe od myszy) zwierzęta należące do kretoszczurów – grupy gryzoni zamieszkujących Afrykę. Tak jak krety żyją pod ziemią, ale moim zdaniem, nie są zbyt podobne do szczurów.

Golce nie mają typowego dla ssaków futra, ale tak jak my (oraz jak szczurze ogony) nie są one zupełnie nagie.

Na całym ciele, choć niezbyt gęsto, rosną u golcow włoski czuciowe podobne do wibrysów (wąsów) kotów i innych ssaków. Zwierzę potrafi wyczuwać, w którą stronę i jak bardzo odgięte są te włoski, co daje dodatkową informuję o kierunku i prędkości poruszania się.

Golec z dobrze widocznymi włoskami czuciowymi

Życie społeczne

Golce żyją w wielkich koloniach – nawet do 300 osobników (średnio około 80). Kolonie te przypominają kolonie owadów społecznych, takich jak mrówki czy pszczoły. Tylko jedna samica – królowa (niekiedy dwie) oraz jeden do trzech samców się rozmnaża. Reszta członków kolonii to robotnice i robotnicy, którzy wykonują prace takie jak opieka nad potomstwem, kopanie i konserwacja tuneli, zdobywanie i transport jedzenia oraz materiałów na wyściółkę gniazda, czy obrona kolonii.

Gdy samica zostaje królową jej ciało się wydłuża, by pomieścić i nakarmić młode z dużych, jak na gryzonie, miotów (nawet do 28 osesków). Inne samice w kolonii nie rozmnażają się, pomimo że nie są bezpłodne. Gdy królowa umrze, jedna z robotnic zajmuje jej miejsce – zwykle po walce z innymi (niekiedy nawet na śmierć i życie). Rzadko, ale zdarza się, że jedna z robotnic zabija królową i zajmuje jej miejsce. Czasami większe samce lub samice opuszczają kolonię, by założyć nową.

Członkowie kolonii rozpoznają się po zapachu, ale komunikują także się za pomocą dźwięków. Golce mają bardzo bogaty zestaw sygnałów głosowych. Gdy dwa osobniki spotkają się w korytarzu witają się cichym „ćwierkaniem”, a ilość sygnałów zależy od ich statusu społecznego.

Królowa (widoczne fałdy warg za zębami)

Życie pod ziemią

Kopanie tuneli

Golce spędzają właściwie całe swoje życie pod ziemią. Budują rozległe systemy korytarzy (osiągające łącznie nawet powyżej 3 kilometrów) z komorami sypialnymi, spiżarniami i toaletami.

Mają krótkie łapki by łatwiej poruszać się w ciasnych przejściach, ale w przeciwieństwie do kretów nie używają ich do kopania. Do drążenia tuneli używają wystających siekaczy. Gdy zwierzę kopie, fałdy skórne warg, zamykają się za zębami, tak że ziemia nie wpada do środka pyska. Mogą też zamknąć nozdrza, by ziemia nie dostała się do nosa.

Kopanie tuneli to praca zespołowa. Jeden osobnik kopie i łapkami przesuwa ziemię za siebie. Inne transportują ziemię popychając ją tylnymi kończynami jednocześnie poruszając się do tyłu. Gdy dojdą do ujścia tunelu, inny osobnik wykopuje łapkami ziemie na zewnątrz. Na powierzchni wygląda to trochę jak wybuchy wulkanu.

Poszukiwanie jedzenia

Długość i ilość tuneli zależy od liczby osobników w kolonii oraz dostępności i rozkładu pożywienia. Golce są wegetarianinami. Zjadają głównie korzenie, bulwy i inne podziemne części roślin. Wydaje się, że nie potrafią ich wyczuć przez glebę, a znajdują je jedynie, gdy natkną się na nie przy kopaniu korytarzy. Dlatego wiele tuneli jest tworzonych po to by znaleźć pożywienie.

Małe części roślin mogą być od razu zjadane albo przenoszone do spichlerza. Większe korzenie (w regionach, gdzie występują golce, mogą one dochodzić nawet do 50kg) są tylko nadgryzane, tak żeby roślina mogła przeżyć i dalej rosnąć. Po jakimś czasie wygryzione dziury są zalepiane ziemia, aby roślina mogła się zregenerować. Dzięki temu kolonie golców mogą przebywać w jednym miejscu latami i mieć zapewniony stały dostęp do jedzenia.

Słabo regulowana temperatura ciała

W norze temperatura zwykle wynosi około 28-30°C. Temperatura ciała golców jest tylko parę stopni wyższa, co więcej zwierzęta w dużej mierze straciły zdolność jej regulacji. Jeśli zostaną wyjęte z nory i trzymane pojedynczo w niższej temperaturze, ich temperatura ciała także spada. Są jednak w stanie funkcjonować, a nawet rozmnażać się.

Większość ssaków (tak jak my) potrafi utrzymać stałą temperaturę ciała używając procesów fizjologicznych. Golce mają tkankę tłuszczową, którą mogą przetwarzać na ciepło, ale w warunkach naturalnych w regulacji temperatury pomaga im głównie odpowiednie zachowanie. Żeby się ogrzać, przebywają blisko siebie (nawet jeden na drugim) lub wędrują do tuneli bliżej powierzchni. Żeby się ochłodzić, szukają zimniejszych korytarzy.

Grupa golców w zoo

Odporność na brak tlenu

Życie pod ziemią, z ograniczoną wentylacją, oraz częste przebywanie w dużych grupach powoduje, że powietrze, którym oddychają golce ma często niską zawartość tlenu, a dużą dwutlenku węgla. Jednak zwierzęta te wydają się być na takie warunki odporne.

Potrafią przeżyć okresy bardzo niskiego stężenia tlenu w powietrzu (nawet do 18 min zupełnie go pozbawione). Prawdopodobnie pomaga w tym mały mózg, niski metabolizm i powolne bicie serca. Gdy stężenie tlenu maleje, golce mogą spowolnić te procesy jeszcze bardziej.

Dzięki różnym przystosowaniom fizjologicznym także wysokie stężenie dwutlenku węgla nie jest problemem. Golce potrafią przeżyć nawet do 5 godzin w stężeniu 80%. Dla porównania, zaleca się, aby udział dwutlenku węgla w pomieszczeniach, w którym przebywają ludzie, nie przekraczał 0,15%.

Wieczna młodość

Choć większość gryzoni ich rozmiarów żyje tylko parę lat, golce osiągają wiek nawet do 30 lat (przynajmniej w laboratorium). A co dziwniejsze, w tym czasie nie wykazują żadnych oznak starzenia.

W przeciwieństwie do ludzi i innych gryzoni golce mają bardzo niską zachorowalność na raka, osteoporozę, choroby układu krążenia, choroby neurodegeneracyjne czy inne choroby zwyrodnieniowe. Co więcej, zapadalność na te choroby nie wzrasta u nich z wiekiem.

Dodatkowo golce mają niską podatność na większość infekcji. Wyjątkiem są choroby wirusowe (na przykład powodowane przez koronawirusy), które prowadzą do wysokiej śmiertelności w koloniach.

Wielu naukowców bada długowieczność, wysoką odporność na raka i inne cechy fizjologii golców, mając nadzieje, że kiedyś ta wiedza pomoże ratować życie ludzi.

Golce w laboratorium

A ja mam nadzieję, że powyższy tekst pokazuje, iż golce są interesujące, nie tylko z medycznego punktu widzenia.


Główne źródła informacji:

“The Encyclopedia of Mammals” Ed. D. W. Macdonald

Buffenstein et al. (2022) “The naked truth: a comprehensive clarification and classification of current “myths” in naked mole-rat biology


Zdjęcia (od góry do dołu): Von Ltshears – Eigenes Werk, Gemeinfrei, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1568930; Von Roman Klementschitz, Wien – Eigenes Werk, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=252701; By Uploaded by Jedimentat44 on flickr. – https://www.flickr.com/photos/jedimentat/7557258168/sizes/o/in/photostream/, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=25045157; Magdalena Kozielska-Reid


You can find the English version of this post here.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *